Choroby tarczycy stanowią ważny problem zdrowotny dzisiejszego społeczeństwa. Nieprawidłowości w funkcjonowaniu tego narządu diagnozuje się u około 22% ludzi i jednocześnie są to jedne z najczęściej występujących chorób przewlekłych u kobiet. Wśród grupy zaburzeń tarczycy największy udział zachorowań wykazuje niedoczynność tarczycy, w tym niedoczynność w wyniku choroby Hashimoto. Powodami, które determinują wystąpienie chorób z tej grupy należą zaburzenia układu immunologicznego, nieprawidłowości w funkcjonowaniu przysadki oraz mutacje somatyczne. Przyczyny te mogą być konsekwencją m.in. komplikacji po przebytych zakażeniach wirusowych, niedoboru lub nadmiaru spożycia jodu czy stosowanych terapii. Podstawą leczenia chorób tarczycy jest farmakoterapia, jednak wiele publikacji naukowych w ostatnim czasie sugeruje pozytywny wpływ odpowiedniego żywienia zarówno na przebieg, jak i skuteczność terapii.
Dieta w niedoczynności tarczycy
Optymalna dieta w niedoczynności tarczycy powinna być urozmaicona oraz odpowiednio zbilansowana pod kątem makro- i mikroskładników. Wprowadzenie takiej diety powinno być dostosowane do aktualnych nawyków żywieniowych chorego, jednocześnie eliminując z nich rażące błędy żywieniowe. Istotne jest, aby unikać restrykcyjnych diet, które mogłyby wpłynąć na zmniejszenie aktywności tarczycy. Rozkład makroskładników nie powinien odbiegać od standardowych zaleceń dla ogółu społeczeństwa. Patrz tabela 1.
Istotne składniki w diecie osób z niedoczynnością tarczycy
Jod
Jednym z kluczowych składników odżywczych dla osób z niedoczynnością tarczycy jest jod, który wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu endokrynnego. Jod jest niezbędny do produkcji hormonów tarczycy, a ponadto może przyczyniać się do powstania niedoborów żelaza, selenu czy retinolu.
Polecane źródła jodu dla osób z niedoczynnością to przede wszystkim: ryby takie jak makrela i dorsz, ostrygi, małże, otręby, sól jodowana, czerwone wino oraz wody mineralne. Nie zaleca się rutynowej suplementacji jodem, ponieważ jego nadmiar może prowadzić do spowolnienia syntezy hormonów tarczycy czyli tzw. efektu Wolffa-Chainkoffa.
Selen
Kolejnym ważnym skladnikiem, który odgrywa istotną rolę w produkcji hormonów tarczycy jest selen. Uczestniczy on w przemianie tyroksyny do trójjodotyroniny(T3). Przy niedostatecznej podaży selenu dochodzi do hamowania syntezy T3 oraz uszkodzenia tarczycy, a ponadto jego niedobór zmniejsza przyswajalność jodu. Do zalecanych źródeł selenu należą: ryby i skorupiaki, orzechy głównie brazylijskie, grzyby czy czosnek.
Żelazo
Innym ważnym składnikiem w kontekście chorób tarczycy jest żelazo, będące częścią tarczycowej peroksydazy jodującej odpowiedzialnej za przemianę tyreoglobuliny do tyroksyny i T3. Niedobór żelaza przyczynia się do wzrostu TSH (tyreotropiny) oraz obniżenia stężenia T3 we krwi. Bogatym źródłem żelaza w diecie jest: czerwone mięso, pestki dyni i nasiona lnu, mak, sezam, otręby pszenne, pistacje i żółtka jaj.
Cynk i błonnik
Prawidłowe funkcjonowanie tarczycy jest również zależne od odpowiedniego poziomu cynku, który znajdziemy w: pełnoziarnistych produktach zbożowych, nasionach lnu, pestkach dyni czy w zarodkach pszennych. W diecie ważna jest także odpowiednia podaż błonnika zapewniająca poprawną motorykę przewodu pokarmowego i odpowiednie wypróżnianie. Źródłami błonnika są: pełnoziarniste produkty zbożowe, rośliny strączkowe, warzywa, owoce czy orzechy i nasiona. Jednakże należy wiedzieć, że część z tych produktów jest wolotwórczych i należy ograniczyć ich podaż w diecie osób z niedoczynnością. Znaczne ilości substancji wolotwórczych znajdują się w: warzywach kapustnych i innych warzywach krzyżowych, brukwi, rzepie, gorczycy, orzechach ziemnych i wielu roślinach strączkowych (głównie soi). Umiarkowane spożycie większości z wyżej wymienionych produktów jest dozwolone po uprzednim poddaniu ich obróbce termicznej, wyjątek stanowią nasiona soi, których nie zaleca się w żadnej ilości.
Interakcje żywności z lekami
Główną metodą leczenia stosowaną przy niedoczynności tarczycy jest podawanie lewotyroksyny w odpowiednio dopasowanych dawkach. Wyniki wielu badań pokazują, że istotnym czynnikiem mającym wpływ na efekty tej terapii jest sposób żywienia. Udowodniono, że efekt wspomagający leczenie wykazuje podaż produktów bogatych w witaminę C, natomiast negatywny wpływ jest związany ze spożywaniem produktów sojowych, soku grejpfrutowego, kawy czy też błonnika pokarmowego. W tabeli poniżej znajdują się wszystkie czynniki mające związek z wchłanianiem lewotyroksyny.
Dietoterapia w chorobie Hashimoto
U znacznej części pacjentów z niedoczynnością tarczycy występuje autoimmunologiczne podłoże zapalenia, tzw. choroba Hashimoto. Żywienie tej grupy pacjentów wymaga modyfikacji podaży niektórych składników odżywczych. Zaleca się zwiększenie w diecie ilości kwasów tłuszczowych z grupy omega 3 oraz witamin, które mają działanie przeciwzapalne. Szczególnie warto zadbać o odpowiednią podaż witaminy B12 oraz witaminy D, które w kontekście tej choroby mają duże znaczenie. Z diety należy wyeliminować pokarmy, które będą nasilały odpowiedź ze strony układu odpornościowego. Do tej grupy należy przede wszystkim żywność wysokoprzetworzona t.j. dania gotowe czy słodycze. U pacjentów z chorobą Hashimoto należy rozważyć wykonanie diagnostyki w kierunku celiakii, a gdy będzie ona pozytywna należy wprowadzić dietę bezglutenową. U osób z rozpoznaną nietolerancją na laktozę korzyści może przynieść dieta bezlaktozowa.
Dieta w nadczynności tarczycy
W przypadku osób, u których zdiagnozowano nadczynność w pracy tarczycy szczególnie istotne wydaje się zwiększenie ilości energii z diety o około 20% oraz odpowiednia podaż wszystkich witamin ze szczególnym uwzględnieniem witaminy B1 oraz wapnia. Ograniczeniu z kolei powinno podlegać spożycie wszystkich produktów wysokoprzetworzonych, tłuszczów nasyconych oraz kofeiny. Warto rozważyć także wprowadzenie diety lekkostrawnej w przypadku zaburzenia perystaltyki jelit.
Podsumowanie
Podstawowym założeniem diety u osób z niedoczynnością tarczycy powinno być przestrzeganie zasad racjonalnego żywienia. Jadłospis powinien bazować na nieprzetworzonych produktach zawierających duże ilości witamin i substancji mineralnych. Kluczowymi mikroskładniki w kontekście tej choroby są jod, selen, żelazo, cynk oraz witaminy: D, B12, C, E i beta karoten, których nie powinno brakować.
Z kolei, u osób u których zdiagnozowano nadczynność pracy tarczycy szczególnie istotne jest dostarczanie odpowiedniej ilości energii z diety. Sama dieta tak jak w przypadku niedoczynności powinna opierać się na produktach nieprzetworzonych.
Nagrania, które mogą Cię zainteresować:
Fizjologia pracy tarczycy oraz czym jest Hashimoto? (DARMOWE NAGRANIE)
Hashimoto – dieta w autoimmunologicznym zapaleniu tarczycy
Hashimoto – suplementacja (DARMOWE NAGRANIE)
- Pastusiak K., Michałowska J., Bogdański P., Postępowanie dietetyczne w chorobach tarczycy, Forum Zaburzeń Metabolicznych, tom 8, nr 4, str. 155-160, 2017