Kluczowym czynnikiem warunkującym prawidłowy rozwój i zdrowie dziecka jest sposób odżywiania oraz styl życia przyszłej matki. W okresie ciąży rośnie zapotrzebowanie na energię, składniki mineralne, witaminy oraz płyny. W tym czasie organizm kobiety potrzebuje więcej energii na wzrost i rozwój płodu oraz na intensywniejszą pracę serca i płuc.
Jak zmienia się zapotrzebowanie na energię w poszczególnych trymestrach?
Płód pozyskuje wszystkie potrzebne składniki z organizmu matki, dlatego tak ważne w okresie ciąży jest odpowiednie odżywianie. Dodatkowy wydatek energii podczas całej ciąży oceniono na ok. 75 000 kalorii. Aż do końca I trymestru wzrost wydatku energetycznego jest niewielki, znacząco wzrasta od II trymestru i pozostaje na równym poziomie już do końca ciąży. W II trymestrze zwiększone zapotrzebowanie na energię jest związane ze wzrostem komponentu matczynego m.in powiększeniem macicy i gruczołów sutkowych, natomiast w III trymestrze z rozwojem płodu. Według szacunkowych danych ten dodatkowy wydatek energetyczny w I trymestrze wynosi około 150 kalorii na dobę, jednak w sytuacji kiedy kobieta przed zajściem w ciążę nie miała niedowagi nie jest konieczne uwzględnienie dodatkowej puli kalorii w tym okresie. W normach opracowanych przez IŻŻ zaleca się zwiększenie podaży kalorii w II trymestrze ciąży o 360 kcal/dobę, a w III trymestrze o 475 kcal/dobę.
W celu określenia potrzeb energetycznych kobiety ciężarnej, należy uwzględnić jej wiek, masę ciała przed ciążą oraz styl życia i aktywność fizyczną w ciągu dnia. Według zaleceń Institute of Medicine Food and Nutrition Board optymalny przyrost masy ciała u kobiet w okresie ciąży powinien być następujący:
Nadwaga lub niedowaga kobiety w ciąży – ryzyko
Zagrożenie wynikające z niedowagi kobiety przed zajściem w ciążę to przede wszystkim zwiększone ryzyko małej masy urodzeniowej dziecka oraz ogólnej umieralności okołoporodowej. Zauważalne jest także, że osoby niedostatecznie odżywiane w okresie płodowym częściej borykają się w życiu dorosłym ze schorzeniami takimi jak nadciśnienie tętnicze, nietolerancja glukozy czy choroba niedokrwienna serca. Niekorzystny dla rozwoju płodu jest także nadmierny przyrost masy ciała kobiety ciężarnej, który jest związany z około 3krotnie zwiększonym ryzykiem obumarcia płodu w porównaniu do kobiet o prawidłowym wskaźniku BMI. Dzieci kobiet dotkniętych problemem otyłości oraz kobiet, które notują nadmierny przyrost masy w czasie ciąży często rodzą się z tzw. makrosomią (nadmierna masa ciała), co stanowi zagrożenie wystąpienia urazów poporodowych, a nawet pęknięć krocza. W celu przeciwdziałania temu, wskazana jest aktywność ruchowa kobiety, chociażby w postaci spacerów. W diecie kobiet z otyłością ważna jest także odpowiednio zbilansowana dieta, która powinna opierać się na produktach o jak najmniejszym stopniu przetworzenia.
Białko w diecie kobiety ciężarnej
Białko jest niezbędne do zapewnienia odpowiedniego poziomu syntezy tkanek płodowych czy matczynnych oraz metabolizmu płodowego. Największy wzrost zapotrzebowania na białko występuje w drugiej połowie ciąży. W polskich normach żywienia zalecane jest dzienne spożycie białka u kobiet ciężarnych na poziomie 1.2g/kg masy ciała, co zazwyczaj wynosi od 54 do 96 gramów na dobę. Kobiety w okresie ciąży powinny unikać spożywania surowego mięsa i ryb oraz niepasteryzowanego mleka, które mogą być źródłem zakażenia chorobotwórczymi mikroorganizmami. Ze względu na fakt, że nadmiar witaminy A może skutkować szeregiem wad wrodzonych u płodu, nie zaleca się spożywanie przez kobiety ciężarne wątróbki, która cechuje się dużą zawartością tej witaminy.
Tłuszcze w diecie kobiety ciężarnej
Liczba kalorii pochodzących z tłuszczów w diecie kobiet ciężarnych powinna stanowić 20-35% dziennego zapotrzebowania. Istotne jest, aby ograniczyć ilość nasyconych kwasów tłuszczowych w diecie do minimum. Wzrosnąć z kolei powinna ilość dostarczanych nienasyconych kwasów tłuszczowych z grupy omega 3. Odpowiednia ich podaż wraz z dietą wspomaga m.in. prawidłowy rozwój mózgu czy siatkówki oka u dziecka. Według zaleceń kobiety ciężarne powinny suplementować minimum 200 mg kwasu DHA (związek z grupy omega 3) na dobę. Głównymi źródłami tłuszczy w diecie kobiet w ciąży powinny być produkty roślinne takie jak np. olej rzepakowy, oliwa z oliwek, olej lniany i orzechy oraz tłuste ryby bogate w kwasy tłuszczowe z grupy omega 3. Kobiety ciężarne powinny unikać natomiast tłuszczów typu trans, które znajdują się m.in. w posiłkach typu fast-food, chipsach, słodyczach, ciastach czy zupach w proszku. Stanowią one zagrożenie dla rozwoju płodu i mogą podwyższać stężenie złego cholesterolu (LDL) we krwi.
Węglowodany w diecie kobiety w ciąży
Węglowodany stanowią główne źródło energii w organizmie człowieka. Według zaleceń IŻŻ powinny one stanowić 55-60% wydatku energetycznego. Warto ograniczyć cukry proste do minimum, a więcej korzystać ze złożonych form bogatych w błonnik. W celu profilaktyki zaparć w ciąży odpowiednia podaż błonnika jest kluczowym elementem. Jego zalecana podaż w ciągu dnia to minimum 25 gramów na dobę. Dobrym źródłem błonnika są owoce, warzywa, rośliny strączkowe czy pełnoziarniste produkty zbożowe.
Składniki mineralne i witaminy dla ciężarnej
Wraz z rozwojem płodu rośnie także zapotrzebowanie na składniki mineralne i witaminy, jednak różnorodna dieta oparta na pełnoziarnistych produktach roślinnych powinna wystarczyć do zapewnienia odpowiedniej ilości tych mikroelementów. Jednakże ze względu na to, że pewne grupy składników, są szczególnie istotne dla prawidłowego rozwoju płodu, a istnieje możliwość ich niedostatecznej podaży zalecana jest suplementacja. Do tej grupy należy przede wszystkim kwas foliowy, żelazo, jod, witamina D oraz magnez i cynk.
Kwas foliowy
W wyniku niedoboru kwasu foliowego istnieje możliwość wystąpienia wad ośrodkowego układu nerwowego u płodu, i w związku z tym zalecana jest suplementacja kwasem foliowym wszystkich kobiet w okresie rozrodczym, a szczególnie tych przed planowaną ciążą. Zalecane jest przyjmowanie tej witaminy w ilości 0.4 – 1 mg. dziennie, przed zajściem w ciążę oraz przez 12 tygodni po zapłodnieniu.
Żelazo
Innym ważnym składnikiem odżywczym w kontekście kobiet ciężarnych jest żelazo, które odgrywa podstawową rolę w prawidłowym wytwarzaniu hemoglobiny. Zaleca się suplementację żelaza kobietom po 8 tygodniu ciąży w dawce 30 mg dziennie, a w przypadku kobiet ze zdiagnozowaną niedokrwistością rekomenduje się przyjmowanie 60-120 mg. na dobę.
Jod
WHO rekomenduje także dodatkową suplementację jodem w okresie ciąży. Jod jest niezbędny do wytwarzania hormonów tarczycy, a odpowiednia jego ilość w diecie zapobiega poronieniom. Zapotrzebowanie na ten mikroelement wzrasta w okresie ciąży do 250 mikrogramów, a zalecana dawka suplementacyjna w formie jodku potasu to około 150 mikrogramów na dobę. Resztę zapotrzebowania należy pozyskać wraz z dietą korzystając z np. soli kuchennej czy wody jodowanej.
Witamina D3
Zgodnie z polskimi normami zalecana dawka suplementacyjna witaminą D wśród kobiet ciężarnych jest ustalona na minimum 800 IU na dobę.
Nawodnienie kobiety ciężarnej
Dzienna podaż płynów u kobiety w ciąży powinna być nie mniejszą niż 2 litry. Odpowiednie nawodnienie kobiety w ciąży pozwala ograniczyć nieprzyjemne dolegliwości np. poranne nudności, zaparcia wymioty czy infekcje dolnego odcinka dróg moczowych. Należy unikać wszelkich napojów gazowanych, które poprzez obecny tam dwutlenek węgla rozciągają ścianę żołądka błędnie informując organizm o zaspokojeniu potrzeby nawadniania. Spożywanie alkoholu w czasie ciąży, z kolei jest związane ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia zaburzeń prawidłowego rozwoju płodu, które składają się na tzw. płodowy zespół alkoholowy. W kontekście spożywania kofeiny w okresie ciąży zagrożeniem jest zwiększona diureza prowadząca do utraty jonów sodu i potasu i ujemnego bilansu płynowego.
Podsumowanie
Okres ciąży to czas wzmożonego zapotrzebowania organizmu na wiele składników odżywczych. Dieta kobiety ciężarnej powinna zatem opierać się na zasadach racjonalnego żywienia zakładającego odpowiednią ilość energii oraz makro- i mikroskładników.
Posiłki powinny być regularnie dostarczane i komponowane z wykorzystaniem różnorodnych grup produktów. Należy uważać szczególnie w tym czasie na surowe mięso, ryby, owoce morza, jaja i niepasteryzowane produkty mleczne oraz grzyby leśne ze względu na możliwość zatrucia się patogennymi mikroorganizmami. Należy także pamiętać o dokładnym myciu warzyw i owoców tuż przed ich zjedzeniem. Ważne jest także, aby kobieta unikała możliwie szkodliwych dla dziecka substancji. W tym kontekście powinno się całkowicie zrezygnować z picia alkoholu i palenia papierosów oraz ograniczyć spożycie kawy do 300 mg./dobę. Ponadto należy zwrócić uwagę na dodatkową suplementację składnikami mineralnymi oraz witaminami, których zapotrzebowanie wzrasta w okresie ciąży.
Nagrania, które może Cię zainteresować:
Przyszła mama: diagnostyka, żywienie i suplementacja
Niepłodność hematologiczna: problemy hematologiczne kobiet ciężarnych i planujących ciążę (DARMOWE NAGRANIE)
Literatura:
- Ehmke vel Emczyńska-Seliga E., Dieta kobiety ciężarnej w świetle zaleceń międzynarodowych, IŻŻ, 2018
- Wendełowicz A., Stefańska E., Ostrowska L., Żywienie kobiet w okresie ciąży, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2014, Tom 20, Nr 3, str. 341-345